İSTANBUL (AA) - Avustralya'daki Curtin Üniversitesi Moleküler ve Yaşam Bilimleri Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Bill Bateman:
- "Havai fişeklerin etkisi sandığımızın çok ötesinde, gürültü kirliliği gibi kısa ama aynı zamanda uzun vadeli etkileri var. Bu kutlamaların getirdiği kirlilik, nefes almamızdan hayvanların gelecekteki üreme başarısına kadar her şeyi etkileyebilir"
- Doğa ve yaban hayatı fotoğrafçısı Alper Tüydeş:
- "Maliyetleri biraz pahalı ama drone, ışık, lazer gösterileri daha sessiz, kokusuz, duman
Avustralyalı bilim insanları tarafından 2023'te yayımlanan "Bir Saman Alevi Olmaktan Öte: Havai Fişeklerin Çevreye Uzun ve Kısa Dönemli Etkileri" başlıklı araştırmada, havai fişeklerin çevreye ve doğal hayata verdiği kısa ve uzun vadeli zararlar üzerinde duruldu.
Ortalama 100 ila 200 metre yükselen ve 100-150 metre çapında bir alanı etkileyen havai fişeklerden kaynaklı ses kirliliği 85 desibeli bulabiliyor. Bu yükseklik kulak zarına zarar verebilirken, bu tür gösteriler kısa ve yoğun ışık, gürültü ve partikül kirliliğine de yol açıyor.
Araştırmaya göre kent içindeki ve çevresindeki hayvanlar, şehir hayatından kaynaklanan gürültüye bir dereceye kadar adapte olabilirken, havai fişeklerden kaynaklanan gürültü kirliliği, bu hayvanların adapte olduğu seviyenin çok üzerinde bulunuyor. Özellikle evcil hayvanlar ve çiftlik hayvanlarının bu durumdan olumsuz etkilendiği, hayvan sahiplerinin bu durumu sık sık dile getirdiği belirtiliyor.
Araştırma makalesinde çeşitli ülkelerden örneklere yer verildi. Yeni Zelanda'da hayvan sahiplerinin yüzde 74,4'ü, hayvanlarının havai fişek gösterileri nedeniyle korktuğunu bildirirken at sahipleri, atlarının havai fişekler sırasında korkarak koşmaya başladığını ve bu durumda sık sık çitlere çarparak yaralandıklarını anlattı.
Almanya'daki bir hayvanat bahçesinde küçük memeliler ve kuşlar üzerine yapılan gözlemlerde, bu hayvanların 6-8 dakikalık havai fişek gösterilerinin sonrasındaki 2 gün boyunca çok stresli davrandıkları ve bu süreçte sürekli kendilerini kapalı alanlarda tutmaya çalıştıkları görüldü.
- Kızıl kanatlı karatavuklar birbirine çarparak öldü
İsviçre'deki Zürih Gölü'nde yeni yıl kutlamaları sırasında bölgedeki kuğu, kaz ve ördek sayısının yüzde 26 ile 35 arasında azaldığı, durumun eski haline dönmesinin 3 ile 10 günü bulduğu tespit edildi.
ABD'nin Arkansas eyaletindeki Beebe kentinde 2011 ve 2012'deki yeni yıl kutlamalarında kullanılan havai fişekler sonucu kışlık tüneklerinden kaçmak zorunda kalan binlerce kızıl kanatlı karatavuğun birbirine çarparak ölmesi, havai fişeklerin hayvan ölümlerine yol açtığı olaylardan biri olarak kayıtlara geçti.
Havai fişeklerin etkileri uzun vadede hayvanların üreme başarısını etkileyebiliyor. İspanya'nın Valensiya kentinde nisan ve mayıs ayları arasında havai fişeklerin kullanıldığı birçok festival düzenlenirken, bayağı serçelerinin üreme başarısının, festivallere ev sahipliği yapan kasabalarda, festivalin olmadığı kontrol kasabalarına göre daha düşük olduğu saptandı. Özellikle 2020 yılında Kovid-19 salgını nedeniyle festivallerin iptal edilmesi, her iki gruptaki bölgelerde yer alan serçelerin üreme başarısının eşitlenmesiyle sonuçlandı.
Havai fişeklerin etkileri genellikle kuşlar ve evcil hayvanlar üzerinde incelense de ABD'de 4 Temmuz kutlamaları sırasında ve sonrasında Kaliforniya deniz aslanları, bayağı foklar ve deniz samurları üzerinde yapılan gözlemlerde, bu hayvanların da sesler sonucu denize kaçtığı ve deniz aslanları ile bayağı fokların bir gün boyunca geri dönmediği görüldü.
- İlk 24 saat içinde havadaki partikül madde seviyesi 5 kat kadar artabilir
Araştırmaya göre hava ve toprak kirliliği, havai fişeklerin ortaya çıkardığı bir diğer olumsuz faktör olarak öne çıkıyor. Kükürtdioksit, karbondioksit, karbonmonoksit, alüminyum, manganez ve partikül maddeler yayarak kirliliğe neden olan havai fişekler, gösterilerin sonrasındaki ilk 24 saat içinde havadaki partikül madde seviyesini 5 kat artırabiliyor ve bu durum hem kısa hem de uzun vadede çevreyi olumsuz etkiliyor.
Özellikle suda çözülen ve kalıcı olan inorganik anyon perklorat maddesi, bilim insanları tarafından endişeyle karşılanıyor. Su yolu ile bitkilere ve böceklere, oradan memelilere ve balıklara ulaşan bu madde, sürüngenler, memeliler gibi birçok canlıda tiroid hormonunun üretiminin azalmasına, ayrıca üremeyle ilgili nörogelişimsel ve kansere yol açan sağlık sorunlarına neden olabiliyor.
Perkloratların ve havai fişeklerin toprağa, havaya ve suya bıraktığı bir dizi ağır metalin, besin zinciri ve gıdalar yoluyla insanlara geçme riski de bulunuyor.
Çalışmada yer alan akademisyenlerden, Avustralya'daki Curtin Üniversitesi Moleküler ve Yaşam Bilimleri Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Bill Bateman, AA muhabirine, havai fişeklerin çevresel etkisinin anlaşılmasının önemli olduğunu söyledi.
Bu eğlence türünün azaltılmasının ya da alternatiflerinin oluşturulmasının çevrenin korunması için önemine işaret eden Bateman, "Havai fişeklerin etkisi aslında sandığımızın çok ötesinde. Gürültü kirliliği gibi kısa ama aynı zamanda uzun vadeli etkileri var. Bu kutlamaların getirdiği kirlilik, nefes almamızdan hayvanların gelecekteki üreme başarısına kadar her şeyi etkileyebilir." dedi.
- "Havai fişekler modern çağa yakışmıyor"
Doğa ve yaban hayatı fotoğrafçısı Alper Tüydeş, havai fişek gösterilerinin, üreme dönemlerine denk gelmesi halinde hayvanlara ciddi zararlar verebileceğini kaydetti.
Koruma altındaki bölgelerde yapılan gösterilere ayrıca değinen Tüydeş, "Yılbaşı kışın ortasına denk geliyor ve kış turizminin yapıldığı Uludağ, Erciyes, Kartalkaya gibi milli parklarda da kutlamalar yapılıyor. Havai fişeklerin, mutlak suretle korunması gereken alanların ortasında atılması iki kat facia demek. Orada tüfek alıp ormana rastgele ateş etmiş olmanız ile havaya fişekle kutlama yapmanız arasında bir fark yok." diye konuştu.
Bir kuş gözlemcisi olarak her sene aynı manzaraların yaşanmasının kendisini çok üzdüğünü dile getiren Tüydeş, "Maliyetleri biraz pahalı ama drone, ışık, lazer gösterileri daha sessiz, kokusuz, dumansız, patlama olmadan yapılabiliyor. Zaten havai fişekler modern çağa yakışmıyor." değerlendirmesinde bulundu.
